Оқу мәдениеті және білімге ұмтылыс
Оқу әрқашан да тұлғаның дамуының кілті саналған. Бұл жай ғана әдет емес — ойдың тереңдігін, дүниетанымның кеңдігін және қоғамның рухани деңгейін айқындайтын өзіндік өмір салты. Бүгінгі цифрлық технология дәуірінде оқу мәдениеті ерекше маңызға ие, өйткені ол үстірт ақпаратқа және «клиптік» әсерге қарсы тұратын рухани тірекке айналып отыр.
Тарих көрсеткендей, бірде-бір халық кітапқа құрметпен қарамай тұрып, шынайы прогреске жеткен емес. Ежелгі гректер мен римдіктер кітапханалар салды, араб шығысы әлемге ұлы трактаттар сыйлады, ал Еуропадағы Қайта өрлеу дәуірі көне ойшылдардың мәтіндеріне қайта оралудан басталды.
Қазақ халқы үшін де кітап әрдайым қазына болған: ауыз әдебиетінде, эпостарда, жыраулар жырында ата-бабаның білімі мен даналығы сақталды. ХХ ғасырда жаппай сауат ашу ең үлкен жетістіктердің біріне айналды: миллиондаған адам алғаш рет кітап әлемімен танысты.
Алайда бүгінде оқу мәдениеті бірқатар қиындықтарға тап болып отыр:
• Цифрландыру мен гаджеттер: балалар мен жасөспірімдер кітаптан гөрі қысқа бейнероликтерді жиі таңдайды. Қазақстанда жүргізілген әлеуметтік сауалнамаларға сәйкес, оқушылардың басым бөлігі күн сайын 3–4 сағатын телефонда өткізеді, бірақ кітап оқуға бөлетін уақыты әлдеқайда аз.
• Ақпараттық шу: интернеттегі үстірт ақпараттың көптігі терең оқуға деген қабілетті төмендетеді. Мысалы, әлеуметтік желілердегі қысқа жазбаларға үйренген жастар ұзақ мәтінді оқуға шыдамсыздық танытады.
• Оқу мотивациясының азаюы: еліміздегі кітап дүкендерінде шетелдік авторлардың шығармалары сұранысқа ие болғанымен, қазақ тіліндегі балалар әдебиетіне деген қызығушылық әлі жеткілікті деңгейде емес.
Соған қарамастан, білімге деген қызығушылық жоғалған жоқ. Ол тек жаңа формаға ауысты. Адамдар әлі де үйренуге, дамуға, жаңаны іздеуге ұмтылады — тек білім алу жолдары әртараптанды.
Оқу – болашақтың дағдысы
Оқу — талдау жасау, салыстыру, сыни ойлау дағдысын қалыптастырады. Кітап оқитын адам түрлі көзқарастарды қабылдауға, идеяның тереңіне бойлауға үйренеді, тек тақырыппен шектелмейді.
Сондықтан дамыған елдерде оқу болашақтың базалық дағдысы ретінде қарастырылады. Қазақстанда да бұл түсінік кеңінен тарауда: Ұлттық бірыңғай тестілеуде оқушылардың мәтінді түсіну, талдау қабілеті ерекше ескерілуде. Мұның өзі оқуға деген ынтаны арттырудың білім беру жүйесіндегі басты тетігіне айналып келеді.
Оқу мәдениетін қалай сақтап қаламыз?
1. Отбасы – алғашқы кітапхана. Қазақ қоғамында кітапқа деген сүйіспеншілік көбіне отбасынан басталады. Кітап сөресі бар үйде өскен бала да кітапқа жақын болады. Алматы мен Астанада ата-аналар балаларымен бірге кітапханаларға баруды әдетке айналдыруда.
2. Мектеп – білім ордасы. Әдебиет пен сыныптан тыс оқу міндет емес, қызықты саяхат ретінде ұсынылуы тиіс. Соңғы жылдары Қазақстан мектептерінде «Кітап оқу сағаттары» енгізіліп, оқушыларға еркін оқуға уақыт бөлінуде.
3. Қазіргі форматтар. Электронды кітаптар мен аудиокітаптар қазақстандық жастар арасында танымал. «Kitap.kz», «Әдебиет порталы» сияқты платформалар қазақ әдебиетін заманауи форматта оқуға мүмкіндік беріп отыр.
Оқу — білімге апарар жолдардың бірі ғана, бірақ дәл осы жол әрі қарайғы білім алудың іргетасын қалайды. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Кітап оқитын ұлт» идеясын көтеріп, кітап оқуды ұлттық мәдениет деңгейіне жеткізу керектігін атап өтті. Бұл – білімге деген ұмтылыстың мемлекеттік деңгейде қолдау тауып отырғанының айқын көрінісі. Қоғам жас ұрпаққа кітапқа деген сүйіспеншілікті сіңіре алса, Қазақстанның болашағы тек технологиялық қана емес, рухани бай ел ретінде қалыптасары сөзсіз.
