Исламдағы отбасы: теңдік пен өзара құрмет қағидасы

Отбасы институтының тұрақтылығы қазіргі қоғамдағы ең өзекті мәселелердің бірі саналады. Әлемнің көптеген елінде ажырасу көрсеткішінің өсуі мен тұрмыстық зорлық-зомбылықтың көбеюі бұл тақырыпты жиі талқыланатын деңгейге жеткізді. Сарапшылардың айтуынша, отбасы мәселесін шешуде әртүрлі мәдени және діни көзқарастарды зерттеу маңызды.

Дінтанушылардың пікірінше, исламда отбасыға ерекше мән беріледі. Құран аяттары мен пайғамбар хадистерінде ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасы теңдік пен өзара сыйластыққа негізделгені көрсетілген. Бұл – қоғамдағы үйлесімділікті сақтау үшін маңызды қағидалардың бірі.

– «Исламдағы отбасылық қағидалар әйел мен ердің адамдық тұрғыдан тең дәрежеде екенін көрсетеді. Олардың рөлдері табиғи ерекшеліктерге сәйкес бөлінеді, бірақ ешқайсысы бір-бірінен артық емес», – дейді дінтанушы Айдос Қыдырханұлы.

Зерттеулерге сәйкес, дәстүрлі түсінікте ер адам отбасының қорғаны әрі асыраушысы саналады. Әйелдің негізгі міндеті – үй ішінің берекесін сақтау және бала тәрбиесіне көңіл бөлу. Дегенмен, сарапшылардың айтуынша, бұл түсінік қатаң шектеу емес, тарихи-мәдени ерекшеліктерге байланысты қалыптасқан. Қазіргі заманда әйелдердің білім алуы, еңбекке араласуы немесе қоғамдық істерге белсенді атсалысуына шектеу қойылмайды.

Балалар ислам дәстүрінде «аманат» ретінде сипатталады. Яғни, ата-ана олардың құқығын қорғап, дұрыс тәрбие беруге жауапты. Пайғамбар хадистерінде балаларға мейірім көрсету, оларды әділдікке баулу жиі айтылады. Бұл көзқарас баланың жан-жақты дамуына бағытталған.

– «Балаға білім беру, оның қауіпсіздігіне жағдай жасау – әкенің міндеті болса, мейірім мен қамқорлық – ананың басты рөлі. Бұл екі жақтың біріккен еңбегі ғана нәтижелі болады», – дейді әлеуметтанушы Сара Жолдасқызы.

Мамандардың пікірінше, исламдағы отбасы үлгісінде айтылған теңдік пен өзара құрмет қағидалары бүгінгі күні де маңызын жоғалтқан жоқ. Әлеуметтанушылар мұндай құндылықтар қоғамдағы тұрақтылықты сақтауға ықпал ететінін атап өтеді.

– «Сыйластыққа құрылған отбасынан шыққан ұрпақ әділетті, мейірімді қоғам құруға бейім келеді. Ал жанжалға толы ортада өскен бала қоғамға да сол мінезді алып шығады», – дейді сарапшылар.

Қазақстандық зерттеушілер де бұл пікірді қолдайды. Олардың айтуынша, исламдағы отбасылық қағидаларды тек діни тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік ғылымдар тұрғысынан да қарастыру қажет. Бұл ұстанымдар тарихи дәуірлердегі қоғамның құрылымын түсінуге, сондай-ақ қазіргі заманғы отбасылық құндылықтарды зерттеуге көмектеседі.

– «Бүгінде отбасыға қатысты көптеген дағдарыстарды байқауға болады. Жастар арасындағы ажырасу көрсеткіші артып келеді. Осындай жағдайда дәстүрлі көзқарастарды, соның ішінде исламдағы отбасы түсінігін талдау – ғылыми тұрғыдан құнды», – дейді әлеуметтанушы Қанат Бекжанов.

Сарапшылардың айтуынша, исламдағы отбасыға қатысты қағидаларды насихат ретінде емес, тарихи-мәдени дерек көзі ретінде қарастыру қажет. 

Өйткені бұл нормалар арқылы қоғамның әлеуметтік құрылымын, ер мен әйелдің рөлін, балаларға берілетін тәрбиенің маңызын байқауға болады.

Қорытындылай келгенде, исламдағы отбасыға көзқарас – тек діни сенімнің бір бөлігі ғана емес, әлеуметтік зерттеулер үшін де маңызды материал. Онда ер мен әйелдің теңдігі, балалардың құқығы мен ата-ананың жауапкершілігі, өзара құрмет пен татулықтың қоғамға тигізер әсері айқын көрсетілген. Мамандар бұл деректер қазіргі заманда да өзекті екенін, оларды зерттеу отбасы институтын нығайтуға сеп болатынын атап өтеді.