Соқыр сенімнің қауіптілігі: қате үкімнің зардаптары

Қазіргі ақпараттық дәуірде кез келген жаңалық немесе дерек әлеуметтік желілер арқылы жылдам таралады. Бірақ сол ақпараттың барлығы бірдей шындыққа сәйкес келе бермейді. Жалған ақпаратқа сену және оны тарату қоғам үшін үлкен қауіп төндіреді, деп хабарлайды Adaladam.kz.

Зерттеулерге сәйкес, әлеуметтік желілердегі жалған жаңалықтар шынайы ақпаратқа қарағанда алты есе жылдам тарайды. Мәселен, Массачусетс технологиялық институты жүргізген зерттеу нәтижесінде жалған деректердің 70 пайызға жиі бөлісетіні анықталған. Бұл құбылыс адамдардың эмоцияға беріліп, деректі тексермей қабылдауынан туындайды.

Қазақстанда да мұндай жағдайлар жиі кездеседі. Әсіресе төтенше жағдай кезінде немесе саяси-әлеуметтік өзгерістер кезеңінде жалған хабарламалар қоғамда дүрбелең туғызатыны белгілі. Мысалы, пандемия кезінде вакцинаға қатысты жалған ақпараттың көп таралуы халықтың бір бөлігінің екпе салдырудан бас тартуына әкелді. Денсаулық сақтау министрлігінің дерегінше, 2021 жылы әлеуметтік желілерде 6 мыңнан астам жалған ақпараттық жазба анықталып, оларды жою бойынша шаралар қабылданған.

Осы тұрғыдан алғанда, жалған ақпараттың қауіптілігі тек жеке адамдарға ғана емес, құқықтық және әлеуметтік институттарға да әсер етеді. Соқыр сенімге берілген азаматтар шындыққа сәйкес келмейтін пікірлер мен болжамдарға сүйене отырып, қате шешім қабылдайды. Сондықтан кез келген ақпаратты сын көзбен қабылдау – әділет пен қоғамдық тұрақтылықты сақтаудың басты кепілі.

Жалған ақпаратқа сенудің ең қауіпті салдары – қоғамда үрей мен сенімсіздіктің қалыптасуы. Дұрыс емес деректердің кесірінен азаматтар жауапсыз шешім қабылдап, өз денсаулығына, мүлкіне немесе қауіпсіздігіне зиян тигізуі мүмкін. Сонымен бірге, жалған хабарламалар мемлекет пен қоғам арасындағы сенімге нұқсан келтіріп, әлеуметтік тұрақсыздыққа алып барады.

Мамандардың айтуынша, жалған ақпарат тарату тек моральдық емес, құқықтық жауапкершілікті де туындатады. ҚР Қылмыстық кодексінің 274-бабына сәйкес, көрінеу жалған ақпарат таратқан азаматтарға айыппұл салынып, тіпті үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған. Бұл норма қоғамды әдейі адастыруға жол бермеу үшін енгізілген.

Мемлекет тарапынан бұл мәселені шешу үшін бірқатар шаралар атқарылуда. Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі, Бас прокуратура және ІІМ жалған деректерді жедел анықтап, оларды жою бойынша тұрақты түрде жұмыс жүргізеді. Сонымен қатар, «StopFake.kz» сияқты арнайы платформалар құрылып, онда әлеуметтік желілерде тараған күмәнді ақпараттарға талдау жасалып, нақты түсіндірмелер беріледі. БАҚ өкілдері мен сарапшылар да халық арасында медиа сауаттылықты арттыруға үлес қосып келеді.

Психологтардың айтуынша, жалған ақпараттың адам психологиясына әсері ұзаққа созылады. Жалған дерекке сеніп қалған адам кейін шындықты мойындаудан қашқақтап, жаңа ақпаратты қабылдауда күдікшіл бола бастайды. Бұл жағдай әлеуметтік қарым-қатынасқа да, қоғамдағы сенім деңгейіне де кері ықпал етеді.

Қорытындылай келе, жалған ақпаратқа сену мен оны тарату – қоғам үшін аса қауіпті құбылыс. Оның салдары тек бір адамның өміріне ғана емес, тұтас елдің тұрақтылығына әсер етуі мүмкін. Әрбір азамат ақпаратты қабылдар алдында дереккөзін тексеріп, тек ресми әрі сенімді мәліметке сүйенуі тиіс. Сонда ғана қоғамда тұрақтылық пен өзара сенім сақталады.